Melanjutkan
tulisan Serat Wedhatama dan perilaku yang tidak sesuai basa basuki, Sri
Mangkunegara mengingatkan (melalui bait ke 5 pupuh Pangkur pada posting sebelum
ini bahwa:
ngèlmu kang
nyata sanyatane mung wèh rêsêping ati.
(ilmu yang nyata
sebenarnya hanyalah untuk memberikan kesejukan hati kepada sesama manusia).
Sesuatu yang kelihatan gampang melakukannya, tetapi tidak semudah itu.
AMEMANGUN KARYENAK
TYASING SESAMA, MEMANGUN MARTA MARTANI
Dalam
hal wèh rêsêping ati
ini kita diminta untuk meneladani Panembahan Senapati, yang hidupnya diabdikan
untuk amêmangun karyenak tyasing sasama, menyenangkan hati sesama. Demikian
pula samangsane
pasamuwan (dalam pertemuan atau hubungan dengan sesama manusia)
Panembahan Senapati selalu mêmangun
marta martani yang artinya dalam berbicara/menyampaikan
sesuatu (martani) selalu sabar dan
lembut (marta). Hal ini dapat dibaca
pada pupuh Sinom bait pertama dan kedua sebagai berikut:
Pupuh Sinom
bait ke 1
|
nulada laku
utama | tumrape ing tanah Jawi | wong agung ing Ngèksigônda | Panêmbahan
Senapati | kapati amarsudi | sudaning hawa lan nêpsu |
pinêsu tapa brata | tanapi ing sari ratri | amêmangun karyenak tyasing sasama ||
|
Pupuh Sinom
Bait ke 2
|
samangsane
pasamuwan | mêmangun marta martani
| sinambi ing sabên môngsa | kala-kalaning asêpi | lêlana tèki-tèki | gayuh
geyonganing kayun | kayungyun êninging tyas | sanityasa pinrihatin | puguh
panggah cêgah dhahar lawan nendra ||
|
Supaya
mampu demikian memang berat. Harus jauh dari sifat-sifat yang tidak basuki
seperti telah dibahas pada posting-posting sebelum ini. Oleh sebab itu pada
bait ke dua di atas disebutkan bahwa Panembahan Senapati sanityasa pinrihatin
(senantiasa prihatin) | puguh panggah cêgah dhahar lawan nendra
(banyak mengurangi
makan dan tidur) sebagai “laku” untuk memperoleh ilmu lahir dan batin yang
kuat.
Hal
ini disebutkan disebutkan pada pupuh Pocung bait pertama: Ngelmu iku kelakone kanthi laku,
yang lengkapnya sebagai berikut:
Pupuh Pocung
bait ke 1
|
ngèlmu iku kalakone kanthi laku | lêkase
lawan kas | têgêse kas
nyantosani | sêtya budya pangêkêse dur angkara ||
|
Makin
tinggi ilmunya, manusia akan makin mengendap. Triprakara yang menjadi pegangan ksatria Jawa tidak pernah lepas
dari genggamannya: Lila lamun kelangan, trima yen kataman sakserik sameng dumadi, legawa
nalangsa srahing bathara (ikhlas bila kehilangan, bisa menerima bila
hati disakiti sesama manusia dan senantiasa berserah diri kepada Allah),
seperti disebutkan pada pupuh Pocung bait ke 10 dan 11 sebagai berikut:
KESIMPULAN
Dengan senantiasa mengasah budi guna menetapi “Reh Kasatriyan” maka jadilah kita orang yang susila anor raga (santun, rendah hati) dan wignya met tyasing sesami (mampu mengambil hati semua orang). Anteng, meneng, jatmika dan halus tutur katanya. Mempesona semua orang. Demikian disebutkan pada bait ke 17 pupuh Sinom
Pupuh Pocung
bait ke 10
|
basa ngèlmu
mupakate lan panêmu | pasahe lan tapa | yèn
satriya tanah Jawi | kuna-kuna
kang ginilut tri prakara ||
|
Pupuh Pocung bait ke 11
|
lila lamun kelangan nora gêgêtun | trima yèn kataman | saksêrik samèng dumadi | tri lêgawa nalôngsa srahing bathara ||
|
KESIMPULAN
Dengan senantiasa mengasah budi guna menetapi “Reh Kasatriyan” maka jadilah kita orang yang susila anor raga (santun, rendah hati) dan wignya met tyasing sesami (mampu mengambil hati semua orang). Anteng, meneng, jatmika dan halus tutur katanya. Mempesona semua orang. Demikian disebutkan pada bait ke 17 pupuh Sinom
Pupuh Sinom Bait ke 17
|
17. mangkono janma utama | tuman-tumanêm ing sêpi |
ing sabên ri kala môngsa | mangsah amêmasuh budi | laire anêtêpi | ing rèh
kasatriyanipun | susila anor raga | wignya mèt tyasing sêsami | yèku aran wong barèk
berag agama ||
|
Emosinya
tidak akan terpancing, sekalipun dikasari, disakiti, dan memang menjadi marah
atau sakit hati, ia sudah menjadi: janma ingkang wus waspadèng sêmu, sinamun ing
samudana,
sêsadon ingadu manis (orang yang sudah awas sehingga
betapapun ia marah maka ucapannya tetap lembut dan ekspresi wajahnya tetap
sejuk). Dapat dibaca di Serat Wedhatama: Sinamun ing samudana, sesadon ingadumanis
No comments:
Post a Comment