Friday, January 25, 2013

SERAT WEDHATAMA DAN PITUDUH MENUJU TYAS BASUKI

Melanjutkan tulisan Serat Wedhatama dan perilaku yang tidak sesuai basa basuki, Sri Mangkunegara mengingatkan (melalui bait ke 5 pupuh Pangkur pada posting sebelum ini  bahwa:
 
ngèlmu kang nyata sanyatane mung wèh rêsêping ati. (ilmu yang nyata sebenarnya hanyalah untuk memberikan kesejukan hati kepada sesama manusia).
 
Sesuatu yang kelihatan gampang melakukannya, tetapi tidak semudah itu.
 
 
AMEMANGUN KARYENAK TYASING SESAMA, MEMANGUN MARTA MARTANI
 
Dalam hal wèh rêsêping ati ini kita diminta untuk meneladani Panembahan Senapati, yang hidupnya diabdikan untuk amêmangun karyenak tyasing sasama, menyenangkan hati sesama. Demikian pula samangsane pasamuwan (dalam pertemuan atau hubungan dengan sesama manusia) Panembahan Senapati selalu mêmangun marta martani  yang artinya dalam berbicara/menyampaikan sesuatu (martani) selalu sabar dan lembut (marta). Hal ini dapat dibaca pada pupuh Sinom bait pertama dan kedua sebagai berikut:
 
Pupuh Sinom
bait ke 1
nulada laku utama | tumrape ing tanah Jawi | wong agung ing Ngèksigônda | Panêmbahan Senapati | kapati amarsudi | sudaning hawa lan nêpsu | pinêsu tapa brata | tanapi ing sari ratri | amêmangun karyenak tyasing sasama ||
Pupuh Sinom
Bait ke 2
samangsane pasamuwan | mêmangun marta martani | sinambi ing sabên môngsa | kala-kalaning asêpi | lêlana tèki-tèki | gayuh geyonganing kayun | kayungyun êninging tyas | sanityasa pinrihatin | puguh panggah cêgah dhahar lawan nendra ||
 
Mengenai amemangun karyenak tyasing sesama dapat dibaca pada posting Serat Wedhatama;Amemangun karyenak tyasing sesama.
Supaya mampu demikian memang berat. Harus jauh dari sifat-sifat yang tidak basuki seperti telah dibahas pada posting-posting sebelum ini. Oleh sebab itu pada bait ke dua di atas disebutkan bahwa Panembahan Senapati sanityasa pinrihatin (senantiasa prihatin) | puguh panggah cêgah dhahar lawan nendra (banyak mengurangi makan dan tidur) sebagai “laku” untuk memperoleh ilmu lahir dan batin yang kuat.
Hal ini disebutkan disebutkan pada pupuh Pocung bait pertama: Ngelmu iku kelakone kanthi laku, yang lengkapnya sebagai berikut:
Pupuh Pocung
bait ke 1
ngèlmu iku kalakone kanthi laku | lêkase lawan kas | têgêse kas nyantosani | sêtya budya pangêkêse dur angkara ||

 Mengenai “ngelmu” dan “laku” ini dapat dibaca pada tulisan Serat Wulangreh: laku ingsasmita amrih lantip.
Makin tinggi ilmunya, manusia akan makin mengendap. Triprakara yang menjadi pegangan ksatria Jawa tidak pernah lepas dari genggamannya: Lila lamun kelangan, trima yen kataman sakserik sameng dumadi, legawa nalangsa srahing bathara (ikhlas bila kehilangan, bisa menerima bila hati disakiti sesama manusia dan senantiasa berserah diri kepada Allah), seperti disebutkan pada pupuh Pocung bait ke 10 dan 11 sebagai berikut:

Pupuh Pocung
bait ke 10
basa ngèlmu mupakate lan panêmu | pasahe lan tapa | yèn satriya tanah Jawi | kuna-kuna kang ginilut tri prakara ||
Pupuh Pocung bait ke 11
lila lamun kelangan nora gêgêtun | trima yèn kataman | saksêrik samèng dumadi | tri lêgawa nalôngsa srahing bathara ||


KESIMPULAN

Dengan senantiasa mengasah budi guna menetapi “Reh Kasatriyan” maka jadilah kita orang yang susila anor raga (santun, rendah hati) dan wignya met tyasing sesami (mampu mengambil hati semua orang). Anteng, meneng, jatmika dan halus tutur katanya. Mempesona semua orang. Demikian disebutkan pada bait ke 17 pupuh Sinom

Pupuh Sinom Bait ke 17
17. mangkono janma utama | tuman-tumanêm ing sêpi | ing sabên ri kala môngsa | mangsah amêmasuh budi | laire anêtêpi | ing rèh kasatriyanipun | susila anor raga | wignya mèt tyasing sêsami | yèku aran wong barèk berag agama ||

Emosinya tidak akan terpancing, sekalipun dikasari, disakiti, dan memang menjadi marah atau sakit hati, ia sudah menjadi:  janma ingkang wus waspadèng sêmu, sinamun ing samudana, sêsadon ingadu manis (orang yang sudah awas sehingga betapapun ia marah maka ucapannya tetap lembut dan ekspresi wajahnya tetap sejuk). Dapat dibaca di Serat Wedhatama: Sinamun ing samudana, sesadon ingadumanis

No comments:


Most Recent Post


POPULAR POST