Salah satu kata-kata bijak dalam bahasa Jawa
yang terkait dengan kerukunan adalah “Rukun agawe santosa, crah marahi bubrah”.
Kita juga mengenal kata “Guyub Rukun”. Guyub dalam pengertian kebersamaan dan
rukun dalam makna hidup berdampingan secara damai. Dalam peribahasa Jawa kita
mengenal paribasan “kaya asu rebutan balung”. Demikian pula ada peribahasa
“madu balung tanpa isi” yang artinya “berebut barang sepele”.
Kisah dua orang
pemburu yang tidak rukun ini dapat dibaca pada Serat Worosewoyo yang ditulis M
Ng Mangunwijaya, Surakarta, 1916 dalam 13 bait tembang Pangkur. Tembang
selengkapnya dapat dibaca di bawah.
GREMA
ORA RUKUN
1. ana wong aran Pak Wana | tuwaburu lunga bêbujung maring | ing ngalas
gêgamanipun | amung bêdhil lantakan | dupi têkan ing têngah ngalas kapêthuk |
lan grêma aran Pak Arga | nulya abarêng lumaris ||
2. tantara grêma Pak Wana | wêruh ana kidang lagya gayêmi | nèng soring
gayam anjêrum | suka gya pinaranan | mindhik-mindhik saka ing wuri angrundhuk |
Pak Arga gya atut wuntat | lumaku ririh tan têbih ||
3. dupi parêk nulya mapan | mêndhak ngincêng kinira wus patitis |
sanjata pinêsat sampun | nanging nêmpah tan munya | kang nèng wuri tanggap
bêdhile pinlatuk | jumêdhot ngênani êndhas | kidang jola têrus mati ||
4. dyan wong roro gurawalan | amarpêki wangkene kidang dupi | parêk Pak
Wana amuwus | lah bêgja têmên kakang | dawêk lajêng pinaro kewala rampung | Pak
Arga mangsuli sugal | pinaro kapriye iki ||
5. nyamlêng têmên ujarira | enak-enuk arsa jaluk sapalih | bêdhilmu nora
pikantuk | mêjên mlêmpêm anêmpah | lamun jaluk saparo sun ora entuk | gawakna
mring wismaningwang | ngong opahi êndhas kikil ||
6. Pak Wana kêprepun kakang | sampun mêsthi kula angsal sapalih | amarga
kula kang wêruh | andika tan uninga | lamun wontên kidang anggayêmi jêrum |
nadyan bêdhil kula nêmpah | pun mêsthi olèh sapalih ||
7. Pak Arga nora maluya | punang kidang sigra pinangkul nuli | lawan
wuwusira saru | nora praduli setan | buron alas singa ingkang mênthung ontung |
wêruha kidang rong jinah | wong kowe nora matèni ||
8. Pak Wana nora sarônta | wangke kidang rinêbut saking wuri | Pak Arga
kongsi mèh ambruk | wangke kidang malêsat | krura mangkrak Pak Arga sigra
manubruk | anyikêp maring Pak Wana | rinukêt arsa binanting ||
9. Pak Wana panggah atadhah | dadya ulêng gêlut gênti kaguling | ing
siti gulung-gumulung | gantya kakah-kakahan | kokot-kèkèt gulêt rukêt ting
barêkuh | karone padha rosanya | wus samya wuru alali ||
10. samana ana wong desa | arsa amèt wrêksa ing wana uning | wong roro
gulêt agêlut | wus lali tanpa mulat | lawan ana wangke kidang gumaluntung | lan
sanjata kalih samya | sumèlèh siti tan têbih ||
11. wong amèt wrêksa angira | karanane samya ulêng alali | dening ana
kang rinêbut | yèku wangkening kidang | ciptaning tyas tinimbang padha rinêbut
| baya bêcik ingsun gawa | dyan kidang pinangkul nuli ||
12. ginawa lunga wus têbah | kang agêlut maksih gulêt kapati | kalihe
wus sayah lêsu | kasok lêsah samana | samya kèndêl saking sangêt sayahipun |
kalihe awas tumingal | wangke kidang tan kaèksi ||
13. angira ginawa sima | dyan Pak Wana mênyat lunga rumiyin | ciptaning
tyas wus tan parlu | nutukkên têtukaran | tuwas sayah wus tan ana kang rinêbut
| baya nêtêpi bêbasan | madu balung tanpa isi ||
KISAH
PAK WANA DAN PAK ARGA: DUA PEMBURU YANG TIDAK RUKUN
Alkisah Pak Wana membawa senapan lantakan
akan berburu kijang di hutan. Di jalan ketemu Pak Arga yang juga seorang
pemburu dengan tujuan sama. Mereka berdua pun berjalan beriring. Tak lama
kemudian Pak Wana melihat seekor kijang sedang memamah biak di bawah pohon
Gayam. Pak Wana pun mengendap-endap mendekat, setelah sasaran ada pada jarak
tembak, ia membidik dan menembak. Sayang senapannya macet. Pak Arga tidak
tinggal diam, ia menembak, kijang pun rubuh.
Bergegas mereka berdua mendekati bangkai
kijang. “Beruntung betul kita, kakang. Mari kita bagi dagingnya, terus kita
pulang”.
Pak Arga rupanya tidak sependapat: “Enak saja
omonganmu, tidak ikut nembak minta bagian. Kalau mau bagian, kamu angkatkan ke
rumahku, nanti saya kasih kikilnya kepala untuk upah.”
“Tidak bisa begitu Pak Arga. Bagaimanapun aku
yang melihat kijang ini. Walau aku tidak menembak tetap harus dapat separuh,”
sahut Pak Wana.
Pak Arga tidak peduli, segera ia angkat
bangkai kijang, langsung pergi. Pak Wana amat marah, ia tarik bangkai kijang dari
belakang sampai Pak Arga nyaris terjatuh. Bangkai kijang terlempar dan
terjadilah baku hantam saling pukul saling banting antara dua laki-laki yang
sama kuatnya.
Seorang pencari kayu yang lewat di tempat itu
memahami situasi yang terjadi. “Daripada dipakai rebutan, lebih baik saya bawa
pulang saja bangkai kijang ini. Mumpung dua orang itu masih sibuk baku pukul,”
demikian pikirnya seraya meraih bangkai kijang dan memanggulnya pulang.
Pak Wana dan Pak Arga lama-lama kecapekan.
Perkelahian pun berhenti. Barulah mereka sadar bahwa bangkai kijang sudah raib.
Mengira dibawa lari singa, pak Wana segera meninggalkan tempat. Dalam hati ia
berkata: “Buat apa melanjutkan perkelahian memperebutkan barang yang tidak ada.
Ibarat madu balung tanpa isi.”
LIDING
DONGENG
Mengapa mesti tidak rukun dengan teman?
Disamping punya musuh juga akan mendapat
kerugian. Dulu sering kita lihat di kendaraan umum tulisan: “Sesama sopir
dilarang saling mendahului”. Nyatanya tetap saja kebut-kebutan. Kalau terjadi
kecelakaan, mereka sendiri yang rugi. Itu baru tentang sopir. Yang bukan sopir masih
banyak (IwMM)
No comments:
Post a Comment